Steeds meer gemeenten en onderwijsorganisaties werken actief aan inclusie. Wanneer diversiteit en inclusie op school de norm zijn, is daarmee een fundament gelegd voor een meer inclusieve samenleving. Want inclusie houdt niet op na schooltijd en is geen opdracht van het onderwijs alleen. Maar hoe pak je dat aan? Wat zijn factoren die de samenwerking rondom inclusie bevorderen? En welke thema’s vragen expliciet aandacht? Over deze en andere vraagstukken spraken gemeenten en samenwerkingsverbanden die vooroplopen in het werken aan inclusiever onderwijs tijdens de afsluitende bijeenkomst van de Week van Inclusief Onderwijs 2023. De conclusie? In gezamenlijkheid – onderwijs én gemeenten – én met een gedeelde visie kan er in een regio echt beweging ontstaan.
De bijeenkomst werd geopend door gastheer Ufuk Kâhya, wethouder talentontwikkeling, gezondheid en data van ’s-Hertogenbosch. “Eigenlijk zou het elke week een week van inclusie moeten zijn, waarbij we ons met elkaar blijven inzetten voor elk kind. Want elk kind barst van talenten, maar de kansen en mogelijkheden om die te ontdekken en ontwikkelen zijn niet altijd vanzelfsprekend. Dat ligt niet aan het kind, maar aan de omstandigheden eromheen. De centrale vraag van vandaag is: hoe komen we tot een systeem van onderwijs, waarbij het systeem zich aanpast aan het kind, in plaats van andersom? Wat vraagt dat van ons? Het doel: dat elk kind zich ononderbroken en zonder belemmeringen kan ontwikkelen, mee kan doen en het beste uit zichzelf kan halen.”
SWV PO de Meierij is een van de negen samenwerkingsverbanden die actief en in verbinding met gemeenten werkt aan het realiseren van inclusiever onderwijs. “In het op overeenstemming gerichte overleg, het OOGO, vindt bestuurlijke afstemming plaats van plannen op het gebied van jeugd en onderwijs”, vervolgt Guillermo Holman, directeur-bestuurder van SWV PO de Meierij en mede-gastheer van de bijeenkomst. “Maar juist daarna, in de praktijk van elke dag en met al die fantastische beleidsambtenaren in de gemeenten, kunnen we met elkaar het verschil maken.”
Doorbraakthema onderwijs – jeugdhulp ‘s-Hertogenbosch
Een mooi voorbeeld daarvan is focus op preventieve jeugdhulp. In ’s-Hertogenbosch is in 2018 het doorbraakthema onderwijs – jeugdhulp gestart. Sander Roelofsen, beleidsadviseur jeugd ’s-Hertogenbosch: “De aanleiding van het doorbraakthema had drie invalshoeken: niet alle ouders kennen de weg als hun kind een extra ondersteuningsbehoefte heeft, leerkrachten krijgen veel vragen en signaleren opvoed- en gezinsproblematiek, en inzet van jeugdverpleging en schoolmaatschappelijk werk is zo nodig dat het om extra loopvermogen vraagt. Dit vormde de grondslag én het momentum om samen aan de slag te gaan. Er was een gezamenlijke visie en doelen, er werden randvoorwaarden gecreëerd en mensen uit verschillende organisaties zetten met energie de schouders eronder. Dat leidde ertoe dat op zes scholen in Den Bosch zes uur per week extra inzet kwam voor schoolmaatschappelijk werk en jeugdverpleging. Met als doel: vroegtijdig, laagdrempelig en nabij aansluiten op ondersteuningsvragen van kinderen en gezinnen. Dat bleek daadwerkelijk impact te hebben, zo bleek uit cijfers en verhalen. In 2023 wordt het doorbraakthema uitgebreid naar 14 scholen.”
Kernpartneraanpak onderwijs – jeugdhulp Utrecht
Ook in de gemeente Utrecht is er een nauwe samenwerking tussen gemeente en onderwijs. Bas Martens, manager onderwijs gemeente Utrecht: “In onze regio tillen we het thema inclusie op naar een maatschappelijke opgave en een grondhouding die daarbij past. Vanuit die grondhouding willen we open kijken en met lef ervoor zorgen dat iedereen betrokken is en wordt. We werken domein overstijgend en dragen daar de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor. Als het spannend wordt of moeilijke situaties zich aandienen, zoeken we elkaar makkelijk op.” De kernpartneraanpak van Utrecht houdt concreet in dat partners zoals leerplicht, buurtteam en samenwerkingsverband nauw samenwerken in en rondom scholen en kinderopvang. Jetta Spaanenburg, directeur-bestuurder Samenwerkingsverband Utrecht PO: “De lijnen zijn kort en we kunnen vaak preventief stappen zetten. Daarvoor is het nodig om het simpel te houden en te starten met een inclusieve mindset. Samen, ieder vanuit zijn eigen rol en altijd samen met ouders.”
Vier thema’s voor een gezamenlijke ontwikkelagenda voor inclusie en inclusiever onderwijs
Onder leiding van Jack Biskop (SWV PO Roosendaal-Moerdijk) volgde een discussie over de vier thema’s van de handreiking: inclusieve onderwijshuisvesting, leerlingenvervoer, jeugdhulp/-zorg in de ondersteuningsstructuur en overgangen tussen voorschoolse voorzieningen en zorg, onderwijs en arbeidsmarkt. Vertegenwoordigers van de samenwerkingsverbanden po/vo en gemeenten die vooroplopen in het werken aan inclusiever onderwijs deelden hun aanpak en praktijkvoorbeelden. De gedeelde conclusie? Structurele samenwerking en een gedeelde visie zijn randvoorwaardelijk om te komen tot inclusiever onderwijs en daarmee ook een inclusieve samenleving.
De voorbeelden zijn terug te kijken in de video en terug te lezen in de handreiking (hyperlinks onderaan deze pagina).
Uitreiking handreiking ‘Samen werken voor inclusiever onderwijs’
Vervolgens werd de handreiking ‘Samen werken voor inclusiever onderwijs’ overhandigd aan Ingrid Hoogstrate, directeur Inclusieve Samenleving bij de VNG, en Martijn Sanders, directeur Directie Kansengelijkheid en Onderwijsondersteuning, ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
“De handreiking had op geen beter moment kunnen komen”, steekt Ingrid Hoogstrate van wal. “Hoewel het VN-verdrag Handicap al jaren geleden in werking is gegaan, is inclusie een heel actueel thema. Als je kijkt naar inclusie gaat het wat mij betreft vooral over het aanpassen van het systeem. Is ons systeem wel toegerust op alle mensen? Weten ouders de weg niet te vinden naar jeugdhulp of hebben wij het zo complex gemaakt? Deze handreiking geeft handvatten om onze gezamenlijke verantwoordelijkheid voor kansengelijkheid te nemen en sluit goed aan bij de notitie ‘Een sterke basis door een krachtige samenwerking’ die we samen met partners uit onderwijs en opvang hebben opgesteld. Laten we doorgaan met inclusief, zodat alle kinderen kunnen meedoen. Zo normaal mogelijk en in de eigen omgeving, binnen en buiten schooltijd.”
Martijn Sanders: “Als we het hebben over inclusiever onderwijs horen we heel vaak hoe ongelofelijk ingewikkeld het is om écht inclusief te zijn. Jullie laten met elkaar zien dat dat kan en dat de handelingsverlegenheid die we vaak tegenkomen eigenlijk onterecht is. Want als je elkaar opzoekt, handelt vanuit een visie en begint met elkaar vanuit het belang van het kind, dan kun je een heel eind komen. Het is mooi dat het onderwijs de handschoen oppakt en dat gemeenten aan boord zijn, maar dit moet een olievlek worden. Want inclusie beperkt zich niet tot onderwijs; waar we naartoe willen is dat we een inclusieve samenleving zijn. Dat is de stip op de horizon.”
Kijk terug en lees meer
Wil je de bijeenkomst terugkijken om meer te horen de andere praktijkvoorbeelden? Bekijk dan de bijeenkomst terug. Tip: het (samen) bekijken van de video kan een mooi startpunt zijn voor het goede gesprek tussen onderwijs en gemeente(n).
De handreiking ‘Samen werken aan inclusiever onderwijs’ omvat een ontwikkelagenda voor de bestuurlijke samenwerking onderwijs-gemeenten bij het werken aan inclusie. Deze is samengesteld op basis van ervaringen in negen voorloperregio’s en omvat beschrijvingen van praktijkvoorbeelden en praktische tips. Daarmee kunnen scholen, samenwerkingsverbanden en gemeenten goede randvoorwaarden creëren bij het realiseren van inclusiever onderwijs.
Download de handreiking ‘Samen werken voor inclusiever onderwijs’
De handreiking is een van de producten van het onderzoeks- en ontwikkelprogramma dat door het platform Naar Inclusiever Onderwijs wordt uitgevoerd op basis van een subsidie vanuit het FNO-programma Jongeren INC. De auteurs zijn Marij Bosdriesz en Dolf van Veen (NCOJ) in samenwerking met vele betrokkenen in de regio’s.
Fotografie: Marjo van de Peppel-Kool, By Marjo
Tekst: Andrea Hodzelmans, Zuiver C